Według danych Głównego Urzędy Statystycznego w 2016 roku prawomocnie orzeczono 1612 separacji. Z powództwa męża zostało wszczętych jedynie 310 postępowań, a aż 1129 z inicjatywy żony. Sąd orzekł o separacji na zgodny wniosek stron w 173 przypadkach. Dla porównania w tym samym roku orzeczono aż 63497 rozwodów. Porównując te dane można zauważyć, że separacja jest rzadko spotykanym sposobem uregulowania sytuacji prawnej małżonków. Z czego to wynika? Czym właściwie jest separacja?
Separacja została wprowadzona do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w 1999 roku. Instytucja ta w kulturze znana była od XIX wieku i nazywano ją ,,rozdzieleniem małżonków od stołu i łoża’’.
Separacja to rozwiązanie dla małżonków, którzy nie są zdecydowani na ostateczne rozwiązanie swojego małżeństwa, a mimo tego chcieliby w jakiś sposób uregulować swoje relacje.
Zgodnie z art. 611 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
,,Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy
z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.’’Zgodnie z treścią przepisu, separacji żądać może każdy z małżonków, oczywiście mogą również żądać tego oboje.
Aby doszło do orzeczenia separacji musi być spełniona jedna przesłanka pozytywna i nie może być spełniona żadna przesłanka negatywna.
Przesłanką pozytywną jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Zupełny rozkład pożycia oznacza zerwanie więzi psychicznej, fizycznej i gospodarczej (taka sama sytuacja jak przy orzeczeniu rozwodu). Zupełny rozkład pożycia nie może mieć charakteru TRWAŁEGO i to jedna z głównych okoliczności odróżniających separacje od rozwodu. Przy orzeczeniu rozwodu istnieje przekonanie, że po pierwsze nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, a po drugie ten rozkład jest trwały (nie ma pozytywnych prognoz na przyszłość, nie widać szans na to, aby małżonkowie ponownie podjęli pożycie małżeńskie). W przypadku separacji takie szanse istnieją i możliwe, że małżonkowie ponownie będą razem.
Przesłanki negatywne:
1) w wyniku separacji ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;
2) orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Innymi słowy, zgodnie z przepisami orzeczenie separacji nie może spowodować cierpienia małoletnich dzieci stron. Co więcej musi być zgodne
z zasadami współżycia społecznego (mówiąc w dużym uproszczeniu orzeczenie separacji musi być zgodne z ogólnymi zasadami, wartościami).
Dużą różnicą między separacją a rozwodem jest brak trzeciej przesłanki negatywnej. Otóż, separacji może również żądać małżonek wyłącznie winny rozkładowi małżeństwa. Jest to o tyle ważne, gdyż przy orzeczeniu rozwodu jest to przesłanka negatywna, czyli taka która nie może zostać spełniona.
– skutki prawie takie same jak przy rozwodzie;
– małżeństwa nadal trwa;
– nie jest się stanu wolnego;
– w każdej chwili małżonkowie mogą żądać zniesienia separacji (różnica między separacją a rozwodem, ponieważ rozwód jest ostateczny);
– małżonek nie może wstąpić w nowy związek małżeński;
– ustaje obowiązek wspólnego pożycia;
– jeśli wymagają tego względu słuszności, małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy;
– wyłączenie dziedziczenia ustawowego – jeśli w trakcie trwania separacji umrze jeden z małżonków, drugi nie będzie dziedziczył na mocy ustawy -> jest to bardzo ważny skutek, gdyż w trakcie separacji małżonek może dziedziczyć jedynie na mocy testamentu;
– między małżonkami ustaje wspólność majątkowa, a w jej miejscu pojawia się rozdzielność majątkowa;
– w czasie trwania separacji ustaje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki urodzonego po upływie 300 dni od ustania separacji.
Po pierwsze należy wnieść pozew o separację do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania. W pozwie wskazać należy dokładne dane stron (imię, nazwisko, numer PESEL oraz adres zamieszkania/adres do doręczeń), określić żądanie: separacja bez orzekania o winie/separacja z orzekaniem o winie, żądanie co do władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron oraz o wysokości ewentualnych alimentów na rzecz małoletnich. Swoje żądania oczywiście należy uzasadnić wskazując na spełnienie przesłanki pozytywnej i niewystępowanie przesłanek negatywnych. Do pozwu załączyć należy skrócony odpis aktu małżeństwa oraz odpis skrócony aktów urodzenia małoletnich dzieci. Należy też uiścić opłatę sądową, która wynosi 600 zł (taka sama opłata jak przy pozwie rozwodowym), a potwierdzenie dokonania opłaty załączyć do pozwu.
Jeśli jednak małżonkowie są zgodni co do orzeczenia separacji i nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci opłata sądowa wynosi 100 zł. 
Zniesienie separacji
Separacje może zostać zniesiona w każdym czasie. Dokonuje tego Sąd, orzekając na zgodne żądanie małżonków. W takiej sytuacji ustają skutki separacji, małżeństwo odżywa, a między małżonkami powstaje ponownie ustawowy ustrój majątkowy. Jeśli jednak mimo zakończenia separacji, małżonkowie zgodnie żądają pozostawania w rozdzielności majątkowej, Sąd orzeka taką rozdzielność.
Granica między separacją, a rozwodem
Jeśli jeden z małżonków żąda rozwodu, a drugi separacji to Sąd orzeka:
– rozwód w sytuacji, gdy spełnione zostały przesłanki rozwodu;
– separację w sytuacji, gdy orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne,
a żądanie orzeczenia separacji jest zasadne.
Istotne jest, że orzeczenie separacji nie zamyka drogi do orzeczenia rozwodu. Mimo separacji małżonków, mogą oni żądać rozwodu.
Separacja mimo, iż już od 20 lat uregulowana jest w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, nadal nie cieszy się zbyt dużym zainteresowaniem. Warto jednak przyjrzeć się tej instytucji, bo może ona stanowić dobre rozwiązanie w określonym stanie faktycznym albo być pewną formą kompromisu.
Źródła danych https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2019,3,13.html